Zaburzenia lękowe u dzieci to problem, który może dotknąć zarówno najmłodszych, jak i starsze dzieci, wpływając na ich samopoczucie, zachowanie i rozwój. Przyczyny mogą być różne: od trudnych doświadczeń, przez presję społeczną, po czynnik środowiskowy. Objawy często nie są oczywiste, ale ważne jest ich wczesne rozpoznanie. Dowiedz się, jakie sygnały powinny wzbudzić czujność rodziców i nauczycieli oraz jak skutecznie wspierać dziecko w radzeniu sobie z lękiem i budowaniu jego poczucia bezpieczeństwa.
Na początek: lęk i strach ‒ to nie to samo!
Warto zrozumieć różnicę między lękiem a strachem, ponieważ choć często używamy tych pojęć zamiennie, oznaczają one coś innego. Strach to naturalna reakcja na realne zagrożenie, które wywołuje nagły impuls do działania. Lęk natomiast jest stanem emocjonalnym pojawiającym się bez konkretnego zagrożenia – to obawa o coś, co może się wydarzyć w przyszłości. W przypadku dzieci, lęk bywa trudniejszy do zidentyfikowania, ale nie mniej ważny do zrozumienia i odpowiedniego wsparcia.
Lęk rozwojowy – czym jest?
Akceptowalną formą lęku, jest tzw. lęk rozwojowy, który naturalnie występuje u dziecka na różnych etapach jego rozwoju i znika wraz z czasem. Przykładami lęku rozwojowego są lęki przed niektórymi hałasami, lęk przed ciemnością czy byciem samemu w domu i wiele innych.
Tego typu lęki mogą pojawiać się u dzieci do około dziesiątego roku życia. Wsparcie rodzica pozwala złagodzić ich odczuwanie. Gdy lęk się pojawi, opiekun powinien przyjąć postawę wspierającą, okazać dziecku zrozumienie i pokazać, że jest przy nim. Na początku można pozwolić maluchowi unikać sytuacji lękowej, z czasem jednak warto zachęcić go do oswojenia się z nią, zrozumienia, co wywołuje lęk i przekonania się, że ten wielki potwór pod łóżkiem jest jedynie wytworem wyobraźni.
Kiedy możemy mówić o zaburzeniach lękowych?
Jeśli uczucie lęku jest silne, jego intensywność pozostaje taka sama pomimo licznych prób przeciwdziałania lub lęk utrudnia dziecku normalne funkcjonowanie, należy skorzystać ze wsparcia specjalisty. Takie objawy mogą bowiem wskazywać na powstanie zaburzeń lękowych. Diagnozę jednak powinien postawić specjalista po wnikliwej ocenie sytuacji.
Przyczyny powstawania lęku u dzieci i rodzaje lęku
Lęk ma wiele twarzy. U dzieci z zaburzeniami lękowymi wyróżnia się takie jego formy jak:
- lęk separacyjny, który pojawia się u dzieci czujących nadmierne przywiązanie do rodziców; gdy dziecko ma rozstać się z mamą lub tatą, by pozostać w przedszkolu lub szkole,
- lęk społeczny, gdy dziecko boi się kontaktów z rówieśnikami, co jest spowodowane obawą przed byciem ocenianym przez innych lub brakiem akceptacji z ich strony,
- lęk uogólniony, diagnozowany u dzieci, które zamartwiają się swoimi wynikami w nauce, zdrowie czy relacjami z innymi; charakterystyczną cechą tego zaburzenia jest stałe odczuwanie lęku bez względu na warunki w otoczeniu,
- lęk paniczny, gdy reakcja dziecka na bodziec lękowy jest skrajna, pojawiająca się w niekomfortowych sytuacjach takich jak otrzymanie złej oceny, spotkanie z nieznajomymi ludźmi czy wizyta u dentysty,
- fobia społeczna, charakteryzująca się pojawieniem się fizycznych objawów spowodowanych lękiem przed kontaktem z ludźmi,
- fobia specyficzna, czyli intensywny, niezrozumiały lęk przed określonymi obiektami lub sytuacjami.
Zaburzenia lękowe u dzieci i nastolatków – objawy
Poszczególne rodzaje zaburzeń lękowych przejawiają się na różne sposoby. W przypadku lęku separacyjnego jest to silna reakcja emocjonalna, problemy z zasypianiem czy objawy fizyczne pojawiające się w momencie, gdy dziecko ma wkrótce rozstać się z rodzicem. Lęk społeczny sprawia, że maluch unika kontaktów z innymi dziećmi, odmawia wspólnej zabawy i stopniowo izoluje się od otoczenia w przedszkolu lub szkole. Lęk uogólniony ze względu na swój uporczywy charakter może prowadzić do chronicznego zmęczenia, problemów z koncentracją oraz zasypianiem. Lęk paniczny wywołuje ataki paniki, którym towarzyszy pocenie się ciała, szybsze bicie serca oraz duszności. Fobia społeczna przejawia się niemożliwością nawiązywania kontaktów, niechęcią do przebywania wśród ludzi oraz fizycznymi objawami na myśl o spotkaniu z innymi (drżenie i pocenie się rąk, nudności). Fobia specyficzna wywołuje często skrajne reakcje, takie jak krzyk, płacze i ból na tle nerwowym.
Dość specyficznym sposobem radzenia sobie dziecka z lękiem jest milczenie. Jeśli dziecko wybiera sobie osoby, z którymi rozmawia, a z innymi nie zamieni ani słowa (np. nauczyciele w szkole), mamy do czynienia z tzw. mutyzmem wybiórczym. To również może być wskazówka dla dorosłych, że dziecko mierzy się z ważnym dla siebie problemem i wymaga pomocy.
Zaburzenia lękowe u dzieci – terapia pod okiem specjalistów
Rodzice dzieci cierpiących na zaburzenia lękowe, oprócz codziennego wsparcia i pomocy, powinni skorzystać z doradztwa specjalisty. Diagnoza jest stawiana na podstawie analizy zachowania dziecka oraz rozmowy z nim i jego rodzicami. Są oni również poproszeni o wypełnienie kwestionariuszy oraz określenie intensywności odczuwanego lęku na podanej skali. Starannie przeprowadzony wywiad odgrywa szczególnie istotną rolę, jako że pozwala określić podłoże zaburzeń. Niekiedy objawy typowe dla zaburzeń lękowych są tak naprawdę przejawem schorzeń, takich jak problemy z sercem czy tarczycą. Stany lękowe u dzieci mogą pojawić się również w wyniku spożycia substancji psychoaktywnych, takich jak kofeina, alkohol czy nikotyna. Dla uzyskania szerszego obrazu specjalista może zlecić przeprowadzenie badań diagnostycznych. Po zapoznaniu się z problemem psycholog lub psychoterapeuta zaproponuje odpowiednią ścieżkę leczenia. Najczęściej stosowane metody radzenia sobie z zaburzeniami lękowymi to:
- psychoterapia rodzinna,
- psychoterapia dziecka,
- psychoterapia poznawczo-behawioralna,
- a także psychoedukacja rodziców, opiekunów lub nauczycieli.
W BrainHELP zapewniamy pełne wsparcie dzieciom cierpiącym na zaburzenia lękowych oraz ich najbliższym. Rodziny borykające się z problemem zapraszamy do kontaktu z naszymi specjalistami.
