Narcystyczne zaburzenie osobowości (NZO) to trwały wzorzec funkcjonowania psychicznego, który obejmuje przekonanie o własnej wyjątkowości, potrzebę podziwu oraz ograniczoną zdolność do odczuwania empatii. Objawy zazwyczaj ujawniają się w późnym okresie dojrzewania lub na wczesnym etapie dorosłości.
Zaburzenie to wpływa nie tylko na otoczenie, ale także na samą osobę je przejawiającą — prowadzi do wysokiego poziomu stresu, trudności w relacjach, niestabilnego poczucia własnej wartości oraz obniżonej jakości życia.
Osobowość narcystyczna – cechy
W przestrzeni publicznej często słyszy się o „toksycznych narcyzach” czy „osobach wysysających energię”. Choć tego typu określenia są uproszczeniem, to rzeczywiście odnoszą się do niektórych trudnych zachowań związanych z NZO.
Diagnoza tego zaburzenia opiera się na specyficznych cechach i wzorcach funkcjonowania. Osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości zazwyczaj:
- postrzega siebie jako jednostkę wyjątkową, zasługującą na specjalne traktowanie,
- uzależnia poczucie własnej wartości od opinii innych,
- wyznacza cele głównie po to, by zdobywać uznanie i podziw,
- ma trudność z rozumieniem uczuć i potrzeb innych ludzi,
- tworzy relacje powierzchowne, pełniące funkcję regulowania nastroju i wzmacniania własnej wartości.
W relacjach społecznych może to prowadzić do zachowań dominujących, manipulacyjnych lub chłodnych emocjonalnie — często nie z zamiarem wyrządzenia szkody, lecz w wyniku nieprawidłowych mechanizmów radzenia sobie.
Czy narcyz wie, że jest narcyzem?
Okazuje się, że większość narcyzów jest świadoma tego, że są narcyzami. Wykazały to badania przeprowadzone przez specjalistów z University of Washington. Udowodnili oni, że narcyzi są świadomi na przykład braku empatii przejawiającej się w ich zachowaniu.
Typy osobowości narcystycznej
Obraz kliniczny zaburzeń osobowości narcystycznej jest złożony. Niegdyś rozpoznawano jedynie narcyzm wielkościowy, dzisiaj wiemy, że oprócz tego istnieje również narcyzm wrażliwy. Czym różnią się te dwa typy osobowości narcystycznej?
Osoby cierpiące na narcyzm wielkościowy często wywierają dobre pierwsze wrażenie, a znajomi przypisują im wiele pozytywnych cech. Jednocześnie są dużymi ekstrawertykami, częściej odczuwają zazdrość oraz mają zawyżoną samoocenę.
Z kolei pacjenci w osobowości narcystycznej wrażliwej przejawiają zachowania lękowe i unikające, mogą cierpieć na depresję, a także borykają się z niską samooceną oraz problemami w relacjach. Narcyzm przejawia się przede wszystkim w sposobie myślenia – osoby cierpiące na to zaburzenie uważają, że są wyjątkowe oraz zasługują na specjalną uwagę ze strony otoczenia.
Narcystyczne zaburzenia osobowości – objawy
Bycie narcyzem przejawia się przede wszystkim poprzez powyżej opisane zachowania. Narcyza charakteryzują ponadto patologiczne cechy osobowości, takie jak egocentryzm, poczucie wyższości, a także poszukiwanie uwagi czy chęć wzbudzania podziwu u innych.
Objawy osobowości narcystycznej stają się dobrze widoczne w gabinecie psychoterapeuty. Narcyz chce wywrzeć dobre wrażenie na terapeucie, przez co opowiada ubarwione lub zafalszowane historie, w których zawsze odnosi sukcesy. Z kolei osoby z wrażliwym typem osobowości narcystycznej będą w swoich opowiadaniach stawiały się głównie w roli ofiary.
O objawach narcyzmu przeczytasz wiele treści poradnikowych w internecie. Pamiętaj jednak, że profesjonalną diagnozę w tym kontekście może postawić jedynie specjalista, który bazuje na danych, faktach, a nie jedynie emocjach.
Osobowość narcystyczna – przyczyny
Przyczyny narcyzmu są złożone. Badania pokazały, że narcyzm wielkościowy ma inne podłoże niż narcyzm wrażliwy. Do występowania narcyzmu wielkościowego przyczynia się:
- przemoc emocjonalna, słowna lub fizyczna przeżyta w dzieciństwie,
- wrogość, pobłażliwość lub nadmierna kontrola rodziców,
- brak odpowiedniej walidacji ze strony otoczenia,
- unikający i odrzucający styl przywiązania.
Z kolei występowaniu narcyzmu wrażliwego sprzyja:
- doświadczenie przemocy fizycznej lub złego traktowania w okresie dzieciństwa,
- nadmierna pobłażliwość ze strony matki lub nadmierna kontrola,
- brak walidacji ze strony otoczenia,
- odrzucenie, zimna postawa rodziców,
- lękowy styl przywiązania.
- Osobowość narcystyczna a związki
Związek z narcyzem należy do trudnych. Osoby cierpiące na zaburzenie narcystyczne mają tendencję do traktowania relacji w sposób powierzchowny. Wydają się one niestabilne w uczuciach, również ze względu na impulsywne i ryzykowne zachowania. Z tych względów do skorzystania z terapii indywidualnej namawia się często również partnera/partnerkę narcyza. Pomocna może być też psychoterapia par.
Osobowość narcystyczna – test
Narcyzm jako zaburzenie osobowości można zdiagnozować na podstawie testu osobowości, który składa się z kilkunastu pytań. W tym celu należy skonsultować się z ekspertem takim jak psycholog lub psychoterapeuta.
W BrainHELP znajdziesz wielu specjalistów, którzy świetnie znają się na świecie narcyzów: wiedzą, jak ich diagnozować oraz jak prowadzić proces ich leczenia.
Czy narcyzm jest uleczalny?
Jak postępować w razie otrzymania diagnozy osobowości narcystycznej? Narcystyczne zaburzenia osobowości można leczyć, chociaż wielu narcyzów rezygnuje z terapii w trakcie jej trwania. W skutecznym leczeniu tego zaburzenia osobowości istotne jest przede wszystkim ustalenie realistycznych celów. Ich osiągnięcie da pacjentowi poczucie sprawczości i pozwoli uniknąć niechcianych zachowań, takich jak rozczarowanie lub gniew, na wypadek porażki. Psychoterapeuta powinien również dokładnie przedstawić plan leczenia, a także jasno określić rolę jego samego i pacjenta.
