Znaczenie psychoterapii w radzeniu sobie z trudnościami w zakresie zdrowia psychicznego

Potrzeba psychoterapii pojawia się życiu danej osoby wtedy, gdy występują takie trudności w jej życiu osobistym, zawodowym, rodzinnym czy wspólnotowym, które znacznie utrudniają jej funkcjonowanie w tych obszarach. Tak, jak w przypadku trudności finansowych możemy się zgłosić do kompetentnej w tym zakresie osoby, tj. doradcy finansowego, a prawnych, do radcy prawnego, tak też w przypadku trudności w obszarze zdrowia psychicznego możemy się zgłosić do psychoterapeuty (i/lub psychiatry). Mogą one dotyczyć różnych aspektów naszej psychiki, które objawiać się mogą w postaci m. in.: obniżonego nastroju, zmian nastroju, trudności w relacjach, impulsywności czy nadmiernego martwienia się.

Źródła Skuteczności Psychoterapii

Jaki jednak jest powód, dla którego psychoterapia może być (i często jest) skuteczna? W przypadku doradcy finansowego czy radcy prawnego odpowiedź byłaby prosta: otrzymujemy zestaw instrukcji (dotyczących np. sposobu przygotowania odpowiednich dokumentów), których spełnienie ma przynieść pożądaną zmianę (np. rozwiązanie problemów finansowych lub prawnych). W psychoterapii, która również może zawierać elementy spełniania wskazówek, zmiana dokonuje się w inny sposób.

Żeby odpowiedzieć na pytanie o źródła skuteczności psychoterapii warto wspomnieć o tym, co decyduje o takim a nie innym naszym funkcjonowaniu psychospołecznym. Otóż, do głównych czynników zalicza się:

1. po pierwsze te ściśle biologiczne, związane zarówno z naszym uposażeniem genetycznym (odziedziczonych m.in. po rodzicach) ale i zmianami dotyczącymi funkcjonowania genów, które dokonują się w okresie życia płodowego i później, pod wpływem czynników środowiskowych;
2. po drugie społeczne, to znaczy związane m.in. ze sposobem w jaki wchodzimy w relacje z innymi ludźmi, np. jak zostaliśmy wychowani, w jakie relacje intymne wchodziliśmy, w jakiej kulturze (m.in. religii) uczestniczymy;
3. po trzecie psychologiczne, związane m.in. ze wyuczonym sposobem reagowania na sytuacje trudne.

Wszystkie te czynniki, będąc od siebie w dużym stopniu zależne, decydują o specyfice naszego zdrowia psychicznego. Oznacza to, że próba zrozumienia trudności jakich doświadczamy często musi uwzględniać zarówno naszą biologiczną podatność, jak i charakter środowiska, w którym przebywaliśmy (szczególnie w okresie dzieciństwa) i tego jak w tym środowisku nauczyliśmy się reagować na wyzwania. Dla przykładu, wrodzona wrażliwość i reaktywność związana z wysokim poziom wzbudzenia emocjonalnego w warunkach, w których podlegamy presji i krytyce ze strony znaczących dla nas osób może prowadzić do trudności z doświadczaniem częstego i intensywnego martwienia się i obniżonego nastroju.

Złożone Aspekty Skutecznej Zmiany w Zdrowiu Psychicznym

Pozytywna zmiana w zakresie naszego zdrowia psychicznego powinna zatem uwzględniać jego złożoną specyfikę. Zmiana ta powinna się odnosić do tego, co związane ze wspomnianymi obszarami (a co jednocześnie może podlegać zmianie): sposobu myślenia i interpretowania oraz zachowania w odniesieniu do siebie samego, innych i świata. Może się ona dokonywać się m.in. poprzez farmakoterapię (z tego powodu psychoterapeuci często proszą pacjentów o konsultacje z lekarzem psychiatrą). Wtedy jej ogólne wyjaśnienie wydaje się być relatywnie łatwe – leki działają głównie przyczynowo, to znaczy wywołują zmiany w elementach struktury naszego organizmu (np. w zakresie biologii mózgu). Na przykład niektóre leki przeciwlękowe powodują m.in. zwiększoną obecność serotoniny w mózgu.

W psychoterapii dysponujemy jednak również skutecznymi metodami.

Po pierwsze, ich skuteczność, jak w terapii poznawczo-behawioralnej jest potwierdzona naukowo, co oznacza, że taki psychoterapeuta korzysta wyłącznie z metod o potwierdzonej skuteczności.

Po drugie psychoterapia, mimo, że nie w tak bezpośredni sposób jak leki, również oddziałują na pracę mózgu, nierzadko długookresowo lub trwale zmieniając niewłaściwy sposób jego funkcjonowania.

Współczesna nauka w przypadku wielu zaburzeń zidentyfikowało struktury mózgu związane z różnymi zaburzeniami psychicznymi. Dla przykładu, w schizofrenii obserwuje się powiększenie komór mózgu, pocienienie kory, zmniejszenie hipokampów, w przypadku depresji, lęku i w zespole stresu pourazowego ma miejsce dysfunkcja m.in. w zakresie aktywności ciała migdałowatego, hipokampa, kory przedczołowej, kory wyspy i podwzgórza. Skuteczność psychoterapii opiera w się w tym wypadku na wprowadzaniu rzeczywistych zmian w przypadku niektórych z tych struktur. Szereg metod wykorzystywanych w psychoterapii poznawczo-behawioralnej, takich jak dialog sokratejski, aktywizacja behawioralna, restrukturyzacja poznawcza, relaksacja czy trening uważności powoduje pozytywne dla pacjenta zmiany zarówno na poziomie jego doświadczenia jak i biologii mózgu. Zmiany te dotyczą m.in. usunięcie skojarzenia lękowego w ciele migdałowatym (odpowiedzialnego m.in. za emocje) i w ten sposób zmniejszenie jego aktywności, zwiększenia aktywności kory przedczołowej (odpowiedzialnej m.in. za planowanie, działanie i kontrolę emocji), wzrostu hipokampa (odpowiedzialnego m.in. za pamięć) i związanych z tymi obszarami ważnych dla zdrowia psychicznego neuroprzekaźników jak m.in. serotoniny i dopaminy. Psychoterapia jest też procesem uczenia się, co oznacza, że wpływa na zmiany anatomiczne w połączeniach między neuronami.

Podsumowanie

Psychoterapia jest często skuteczną metodą pomocy w pokonywaniu trudności życiowych związanych ze zdrowiem psychicznym. Jej skuteczność opiera się na naukowych dowodach i może prowadzić do trwałych zmian w zakresie myślenia i zachowania, co znajduje odzwierciedlenie również na poziomie biologii mózgu. Jeśli masz trudności związane z Twoim zdrowiem psychicznym, warto rozważyć wykorzystanie jej potencjału.

Żródła:
E. R. Kandel (2021), Zaburzony umysł. Co nietypowe mózgi mówią o nas samych, Wyd. Copernicus Center Press, Kraków.
J. Ledoux (2020), Lęk. Neuronauka na tropie źródeł lęku i strachu, Wyd. Copernicus Center Press, Kraków.
S. G. Hofmann i in. (2012), The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy: A Review of Meta-analyses, Cognitive Therapy and Research, 36:427–440.
C. Feuer i in. (2021), Emotion Regulation and Repetitive Negative Thinking Before and After CBT and SSRI Treatment of Internalizing Psychopathologies, Cognitive Therapy and Research, 45, pages1064–1076.
P. Cuijpers (2023) Cognitive behavior therapy vs. control conditions, other psychotherapies, pharmacotherapies and combined treatment for depression: a comprehensive meta-analysis including 409 trials with 52,702 patients, World Psychiatry, 22:105–115.